بمنظوریکسان سازی شرایط ساخت و آزمایش تجهیزات مناسب فضاهای طبقه بندی شده در اروپا،پارلمان اتحادیه اروپا دستورالعملی به نام۹۴/۹/ECDirective تصویب نموده که استاندارد اتکس ATEX نام
گذاری شده است.
این نام از حروف اول عبارت AtmosphereExplosible در زبان فرانسه مشتق گردیده است.
دستورالعمل فوق الذکر که در راستای خط و مشی هایCENELECتهیه گردیده مقرر داشته است که از اول جولای سال ۲۰۰۳تجهیزات از نوع Exمی باید طیق مشخصات مندرج در این دستورالعمل
ساخته و آزمایش شوند و گواهی تطابق با این دستورالعمل را داشته باشند.
بعداز تاریخ مزبور تجهیزاتی که گواهی ازنوعATEXرانداشته باشند مجاز به استفاده از علامت
اتحادیه اروپا (CE) نخواهندبود و در نتیجه قابل عرضه در بازار صنعتی اروپا نمی باشند.
طیق دستورالعمل ATEXبرای تجهیزات Zone0 وZone1 سازمان های تائید کننده موظفند نه تنها تجهیزات مربوطه را مورد بررسی و آزمایش قرار دهندبلکه می باید نحوه تولید تجهیزات را نیز
تحت نظر داشته باشند.
چنینن ظارتی برای تجهیزات Zone2 اجباری نمی باشد.
علامتگذاری تجهیزاتی که طبق دستورالعمل ATEXساخته و آزمایش می شوند همان علامت های تعیین شده توسط CENELECبعلاوه پیشوندهایی می باشند که Zone
ونوع مواد قابل اشتعال را نیز نشان می دهند.Zone هابا اعداد ۱، ۲و ۳و مواد قابل اشتعال با حرف Gبرای گازها و حرف Dبرای غبارهای قابل اشتعال نشان داده می شوند.
مثلا”دستگاهی که بر حسب استانداردهای CENELECباعلامت EExdIIA T3 علامت گذاری شده در صورت مطابقت با دستورالعملATEXبصورتII2 G EExd IIA T3 علامتگذاری می شود.علامت
IIبه معنای فضاهای صنعتی روزمینی است که درعلامت گذاری CENELECمنعکس است (علامت I به معنی فضاهای زیرزمینی یا معادن می باشد).عدد۲به معنی Zone1 میباشد(Zone 2=3 Zone 1=2 Zone 0=1 )
حرف G به معنی وجود گازهای قابل اشتعال است (گازهای قابل اشتعال =G وغبارهای قابل اشتعال =D )باتوجه به توضیحات فوق الذکر از اول جولای۲۰۰۳(۱۱تیر ماه ۱۳۸۲)بمنظور
اطمینان از کیفیت تجهیزات مناسب برای فضاهای طبقه بندی شده می توان از سازنده تجهیزات گواهی ATEXدرخواست نمود.
این گواهی می تواند توسط سازمان های فوق الذکردر اتحادیه اروپا و یا هر یک از سازمانهای تائید کننده تجهیزات که طبق دستورالعملATEXباعنوانBodiesNotified نامگذاری شده اند، صادر گردد.
توجه شود که درخواست گواهی ATEXبدین معنی است که تجهیزات می باید مطابق بااستانداردهای اتحادیه اروپا ساخته شوند.
محافط تنوع Dیاضد شعله Flameproof_Enclosureدراین نوع محافظت ، محفظه ها به گونه ای طراحی شده اند که بدون آنکه محیط اطراف خود را شعله ور ساخته و یا به آن آسیبب رسانند ، برای تحمل انفجار داخلی گازهای بخار های قابل اشتعالی که ممکن است به آن ها وارد شوند مقاوم باشند.
لذا نه تنها این محفظه ها باید مقاوم باشند بلکه ضروری است که کلیه قطعات متصل شده به آن ها نظیر لولای در پوش و ورودی کابلها به قدری محکم، مقاوم و بدون نفوذ وصل شده باشند که آن ها همان مشخصات فوق الذکر را داشته باشند (این محفظه ها در کارخانه های سازنده تا ۴برابر فشار انفجار آزمایش می شود.)
ضمناً این محفظه ها به گونه ای طراحی شده اند که در هنگام انفجار در داخل آن ها حرارت بوجود آمده بر روی کلیه سطوح خارجی بطور یکنواخت پخش شود تا از اشتعال و یا انفجار گازهای موجود در محیط مستعد خطر اطراف محفظه جلوگیری شود وجود یکنواختی امواج و عدم وجود سطح تیز و مثلثی شکل و روی این محفظه ها از اهمیت بالایی برخوردار است .
یک محفظه ضد انفجار ایده آل نباید هیچ گونه اتصالی غیر از محل های ورود کابل یا سیمیا کاندوییت به آن داشته باشد چنانچه امکان داشت در پوش محفظه به آن جوش شود ،نصب آن بسیار ساده انجام میشد و محودیتهای طراحی برای سازندگان بوجود نمی آورد.امااین کار عملی نیست زیرا بسیاری از دستگاه های برقی داخل محفظه ها نیاز به تعمیر پیدا می کنند ولذا برای دسترسی به آنها باید محفظه قابل باز شدن باشند.درابتدا این نوع محفظه ها را بصورت پیچی می ساختند امااین امر مستلزم آن بود که محفظه ها به شکل گرد یا استوانه ای ساخته شوند
و همیشه امکان پذیر نبود.زیرابسیاری از مذاکرات داخلی این دستگاه هابه صورت چهارگوش میباشد.برای تضمین استحکام در پوشش محفظه های چهارگوش میبایست با تعداد زیادی از پیچ ها به بدنه متصل شود ، به نحوی که در پوش در مقابل انفجار داخلی تاب بر ندارد و ترک نخورد و
اتصالات ان به بیرون پرتاب نگردد تعداد پیچ های نگهدارنده با توجه به حجم محفظه ها تغییر پیدا میکند که بتواند تحمل لازمدر برابر فشار های احتمالی را داشته باشندبه همین دلیل این محفظه ها بسیار حجیم وسنگین هستند.
پیچ های نگهدارنده میبایست از استحکام کششی بالایی برخوردار باشند و سر آنها به صورت مثلثی برجسته یا شش گوش فرو رفته باشند.که برای باز کردن نیازمند ابزار خاصی باشند.
این محفظه ها علاوه بر آزمایش های الکتریکی برای گرفتن تاییدیه استاندارد اتکس (ATEX) باید حداقل ۷ آزمایش زیر را با موفقیت طی کند:
مقاومت در برابر ضربه.
مقاومت در برابر ایجاد الکتریسیته ساکن معمولا پوشش بدنه به صورت PowderCoated میباشد.
مقاومت در برابر تابش اشعه ماورا بنفش (این آزمایش مخصوص قطعات پلاستیکی میباشد زیرااین اشعه قطعات پلاستیکی را از بین میبرد.
آزمایش فشار آب یا هوا با ۱.۵برابر فشار مرجع حداقل ۳.۵BARبهمدت ۱۰ثانیه فشار مرجع و برای به بالا ۴برابر فشارمرجع.
آزمایش برای مشخص شدن حداکثر دمای سطح.
آزمایش فشار مرجع (دراین روش گاز های حامل فشار به نسبت معینی با هوا مخلوط و با ایجادجرقه منفجرمیشود.فشارایجاد شده به وسیله انفجار را اندازه گیری کرده و با فشار مرجع میسنجند)این آزمایش برای تعیین مقاومت داخلی مورداستفاده قرار میگیرد.
آزمایش عدم انتقال اجزای داخلی محفظه ها به بیرون بر اثر انفجار (این آزمایش برای تعیین مقاومت کلیه قطعات مورد استفاده قرار میگیرد.)
علاوه بر همه این ها داشتن گواهینامه ISO9001نیزالزامی است.
همچنین برای جلوگیری از بالا رفتن احتمالی درجه حرارت قطعات و دستگاه های برقی داخل این نوع محفظه ها (درشرایط عملیات عادی)وتعیین ماکزیموم درجه حرارت بر روی آنها تست ولتاژ انجام میشود که با توجه به قطعه یا نوع دستگاه تغییر میکند.جزئیاتآن در استاندارد ۵۰۰۱۴قید شده است.
دریچه های بازدید و بازرسی در دستگاه های نوعd:گاهی اوقات لازم میشود یک محفظه نوع d
دارای قسمتی شیشه ای یا دریچه بازدید باشد.دراین صورت جنس آن میبایست از پیرکس باشدیا چنانچه از فرآورده های پتروشیمی استفاده میشود باید در مقابل ماکزیموم درجه حرارت سطح مقاومت داشته باشد و تغییر جنس،شکلیا شفافیت ندهد و در تقلیل درجه حفاظت اثری نداشته باشد.نحوه نصب آن میبایست به یکی ار طرق زیر صورت پذیرد:
۱-جنس شفاف مورد استفاده شیشه یا مواد پتروشیمی به طور آب بندی شده در محفظه کار گذاشته شود به نحوی که به آن یکپارچه شده و جزئی از آن محصوب شود.
۲-جنس شفاف مورد نظر با واشر به وسیله گیره به طور مستقیم از داخل به محفظه متصل شده
باشد.
جنس شفاف مورد نظر ممکن است با چسب یا ماده دیگری به داخل چهارچوب محفظه وصل شده باشد.ودر مواقع نیاز بدون آنکه به درجه حفاظت دستگاه آسیب بند قابل تعویض است.چسب مورد نظر نباید به مرور زمان تغییر شکل دهد و ضمنا بی اثر باشد و در مقابل آب،روغن و دیگر حلال ها و بالا رفتن درجه حرارت تا ماکزیموم درجه حرارت سطح مجازدستگاه از خود مقاومت نشان دهد.
درزمانیکه از این روش برای دریچه بازدیداستفاده می شود بایستی در طراحی دقت شودکه مقاومت مکانیکی دستگاه ربطی به چسب یاماده آب بندی نداشته باشد.
دراین نوع محفظه ها مجبوریم برای اب بندی از واشر های مخصوص استفاده کنیم که مشخصات پهنا وشکاف این واشرها در استانداردCENELECEN 50018 ذکرشده است.
به مثال زیر توجه نمایید:برای محفظه های کمتر از L=12.4mm_ 1000 CM3 ومقدار Dباتوجه به گروه بندی گازهای محیط های مستعد خطر فرق میکند:
برای معادن D<0.4mm
برای گروه های گازی IIAD<0.3mm
برای گروه های گازی IIBD<0.2mm
برای گروه های گازی IICD<0.15mm
حفاظ تنوع eیاایمنی مضاعف :Increase_safety
دراین نوع حفاظت با انتخاب مواد اولیه با کیفیت برتر، مخصوصاً از نظر پایداری حرارتی ،در ساخت دستگاه ها دقت بیشتری صورت میگیرد تا از بروز حرارت اضافی یا جرقه یاقوس الکتریکی در موقع عملیات عادی دستگاه پیشگیری شود.
درواقع تلاش میشود دستگاه به منبع جرقه تبدیل نشود بنابر این قسمت های جرقه زابه این روش نمیتوانند محافظت شوند.اما بسیاری از قطعات و وسایل دیگر موجودند که اصولا جرقه زا نیستند لذا کاندیداهای مناسبی برای این روش محسوب می شوند، این نوع محافظت ضعیفتر از نوع dمحسوب می شوند.
بنابراین ممکن است در یک دستگاه قسمت های جرقه زا به روش dوبقیه قسمت ها را به روش eمحافظت نمود که اقتصادی تر باشد.
اصولاساسی این انتخاب به شرح ذیل است:
استفاده از عایق های با کیفیت بالا و مطلوب.
طراحی مخصوص راه های عبور هوا و فاصله خزش قسمت های گردنده برای راندمان بیشتر دستگاه مخصوصاً الکترو موتورها.
اتصالات الکتریکی بسیار محکم که به راحتی شل یااز هم جدا نمی شوند
حداقل درجه حفاظت IP54
ویژگی های روش ایمنی مضاعف به شرح زیر می باشد:
به دلیل استفاده از عایق های با کیفیت بسیارمرغوب و حفاظت فوق العاده در مقابل بااضافی پدیده ی شکست الکتریکی کمتر اتفاق می افتد.این موضوع به ویژه در موتورهای الکتریکی کاملاصادق است.
دستگاه در برابر خوردگی های ناشی از محیط آب هواو رطوبت و….
حفاظت شده است.استفاده از روش ایمنی مضاعف به ما امکان می دهد که جنس بعضی از محفظه ها را از مشتقات پلاستیک انتخاب کنیم که طبعاً در تاسیسات دریاییو ساحلی ، در مقابل خوردگی بسیار مقاومند و حتی قطعات الکتریکی داخل محفظه را محافظت
می کنند.
نصب و تعمیر دستگاه های ایمن مضاعف در مقایسه با دستگاه های ضد شعله بسیار ساده تر است.این امر به علت آن است که محفظه های ایمن مضاعف بسیار سبکترند و تعداد پیچ و مهره های اتصال آن ها در مقایسه با دستگاه های ضدشعله بسیار کمتر است.
باتوجه به اینکه محفظه های دستگاه ها ضدانفجار نیستند ، آب بندی آن ها در محل نصب الزامی نیست.
به دلیل سبکتر بودن محفظه های ان ها نسبت به دستگاه های ضد شعله هزینه های اولیه ی نصب ارزان تری دارند.
درچراغ های روشنایی ایمن مضاعف به دلیل استفاده از کلید قطع خودکار برق به عنوان یک قطعه ی ضد انفجار که در زیر در پوش نصب میشود می توان بدون قطع برق نسبت به تعویض لامپ های سوخته اقدام نمود.
به دلیل اینکه موتورهای ایمن مضاعف برای مقاومت در برابر انفجار به محفظه های خود وابسته نیستند می توانند با قدرت بالاتری ساخته شوند.
دستگاه ایمن مضاعف را میتوان برای همه گروه های گازی A,B.Cساخت.
این محفظه ها علاوه بر آز مایشات الکتریکی برای گرفتن تاییدیه باید حداقل ۴آزمایش زیر را با موفقیت طی کنند:
مقاومت در برابر ضربه
مقاومت در برابر ایجاد الکتریسیته ساکن معمولا پوشش بدنه به صورت PowderCoated میباشد.
مقاومت در برابر تابش اشعه ماورابنفش این آزمایش مخصوص قطعات پلاستیکی می باشد.زیرا این اشعه قطعات پلاستیکی را از بین میبرد.
آزمایش تعیین حد اکثر دمای سطح.
علاوه بر همه اینها داشتن گواهینامه ISO9001 نیزالزامی است.
دراین نوع حفاظت شرایط زیر برای ترمینال ها الزامی است.: ترمینال ها نباید به هیچ وجه به خودی خود شل شوند.بایدساختمانش طوری باشد که به هیچ وجه امکان لغزش و در رفتن هادی از زیر پیچ ها نباشد.لبه های تیز نداشته باشد که به هادی ها صدمه بزند.درهنگام سفت کردن پیچ ها نباید از جای خود چرخش داشته باشند یا تاب بردارند یا دفورمه شوند.ترمینال هایی که برای سیم های با سطح مقطع حداکثر۴mm2استفاده میشوند باید همان خواص را برای محکم گرفتن هادی های با سطح مقطع کوچکتر را داشته باشد.
درمقابل ارتعاش دستگاه و شوک مکانیکی مقاوم باشد.
حفاظت نوع de:
بعضی از وسایل برقی نظیر سوییچ ها، رله های مکانیکی ، نرومادگی های اتصالات برقی،کنتاکتور ها و … . طبق طراحی اولیه ایجاد جرقه می کند.اماوسایل دیگری نظیر ترمینال ها باعث ایجاد جرقه نمیشود . اگرقرار باشد همه ی این وسایل که مشترکاً برای مصرف خاصی کنار هم هستند در محیط های مستعد خطر در محفظه dکنارهم قرار بگیرند، باعث افزایش حجم محفظه و در نتیجه گرانی بیش از حد سیستم خواهدشد ، لذا در اینگونه موارد مدارات و دستگاهها را به دو قسمت جرقه زا و غیر جرقه زاتقسیم میکنند، تجهیزات برقی جرقه زا درداخل محفظه ی dوتجهیزات برقی غیرجرقه زا را در محفظه ینوع eجاداده و سپس با وسایل مناسب و آب بندی های لازم به همدیگر متصل می کنند، که در واقعیک مجموعه یکپارچه را تشکیل می دهند.این ترکیب deمعروف است.
حفاظ تنوع ed:
دراین نوع حفاظت محفظه به صورت eحفاظت شده است و قسمت های جرقه زا به صورت d نمونه آن چراغ های فلوئورسنت ضد انفجار است که در این چراغ های میکروسوییچ قسمت قطع و وصل برق سیستم که در زیر در پوش چراغ،به وسیله ی زائده ای که جزئی از درپوش حساب می شود تحت فشار قرار دارد.
و به محض برداشتن در پوش فار روی میکروسوئیچ برداشته می شود و برق قطع می گردد تا تعویض لامپ به سهولت و ایمن صورت پذیرد.حفاظت میکرو سوئیچ زیر درب از نوع dومحفظه مجموعه ی چراغ و پایه های لامپ وترمینال ها از نوع eمی باشد.بالاستچراغ بر حسب طراحی میتواند با هر یک ازانواع حفاظت d,e,qویاmمورداستفاده قرار گیرد.
استاندارد اتکس (ATEX) چیست؟
لینک کوتاه
